زوج و ارتباط

مفاهیم طرح واره

طرح واره درمانی
قسمت دوم

مفاهیم طرح واره:

طرح واره (Schema) چیست؟

کلمه طرح واره در حوزه های پژوهشی به کار برده شده است. طرح واره به طور کلی به عنوان ساختار، قالب، چهارچوب تعریف می شود. طرح واره در نظام فلسفی کانت، درک و دریافت نقطه اشتراک تمام عناصر یک مجموعه تعریف می شود. این واژه در ریاضی مجموعه ها، هندسه جبری ، آموزش ، تحلیل ادبی و برنامه ریزی کامپیوتری نیز به کار برده میشود. این واژه در روان شناسی و به طور گسترده تر در حوزه شناخت تاریخچه ای غنی و برجسته دارد. در حوزه رشد شناختی طرح واره را به صورت قالبی در نظر میگیرند که بر اساس واقعیت یا تجربه شکل می گیرد تا به افراد کمک کند تجارب خود را تبیین کنند.

طرح واره بازنمایی انتزاعی خصوصیات متمایز کننده یک واقعه است. به عبارت دیگر طرحی کلی از عناصر برجسته یک واقعه را طرحواره می گویند. در حوزه شناختی طرحواره به عنوان نقشه انتزاعی شناختی در نظر گرفته می شود که راهنمای تفسیر اطلاعات و حل مسئله است (یانگ و همکاران ، ۱۳۸۹). اصطلاح طرح واره برای اولین بار توسط آدلر در سال ۱۹۲۹ به کار رفت او معتقد بود که آسیب شناسی روانی بازتاب طرحواره ناسالم و روان نژند است که خرده بنای سبک زندگی به کار می رود. انسان مدت زیادی است که مورد بررسی روان قرار گرفته است. آنها می گویند تجربیات دوران کودکی و زندگی باعث شکل گیری طرح واره در ذهن افراد می شود یعنی همان قالب فکری ما و آنچه به وسیله ی آن دنیا را می بینیم و مسائل را حلاجی می کنیم، رفتار دیگران را معنا می کنیم و به اتفاقاتی که پیرامون ما رخ می دهند با معنایی می دهیم. (پیروان،۱۳۹۲)

طرح واره تعمیم یافته ترین سطح شناخت است که در مقابل تغییر مقاوم است و تأثیر عمیق و قدرتمندی بر شناختارها و هیجان های فرد دارد. افکار خودکار منفی و فرض های بنیادین بینابینی به گونه چشمگیری تحت تأثیر طرح واره ها قرار می گیرند. به ویژه این تأثیر زمانی قدرتمنداست که طرح واره ها فعال اند. فریمن و فاسکو (۲۰۰۴) بر این باورند که طرح واره ها یا قانون های زیربنایی هستند که افکار و رفتارهای فرد را تحت کنترل خود دارند و در طول زندگی فرد تحول و گسترش یافته اند. محتوای این طرحواره ها شامل کلیه جنبه های آگاهانه و ناآگاهانه زندگی شخص است هر فردی به طور منحصر به فرد و براساس ادراک و معنایی که به این اطلاعات می دهد آنها را دسته بندی ، مرتب، و سازمان بندی می کند. در عین حال پدیدآیی طرح واره ها تحت تأثیر فرهنگ، خانواده، مذهب و عوامل مربوط به جنسیت، سن یا شخصیت فرد قرار می گیرد.(صلواتی،۱۳۸۹)

طرح واره ها حالت ابعادی دارند بدین معنا که از نظر شدت و گستره فعالیت در ذهن با یکدیگر فرق دارند هرچه طرح واره شدیدتر باشد، شمار بیشتری از موقعیت ها می توانند آن را فعال کنند (یانگ و همکاران ، ۱۳۸۹). طرح واره ها یکسری جملات خبری غیر مشروط است که درباره ی زندگی ، محیط پیرامون و روابط با دیگران آنها را باور داریم و در همین قالب فکری می مانیم . طرح واره ها به خودی خود فعال نیست بلکه در موقعیت های مختلف ظاهر می شود. شرایط و روبه رو شدن با موقعیت دوری می کند و در حالت جبران سعی می کند به شیوه جبرانی طرح واره خود را نا کارآمد کند اما به دلیل عملکرد نادرست در بیشتر موارد موفق نمی شود نکته اینجاست که در بیشتر موارد فرد فرصت اصلاح رفتارها و باورهای ذهنی خود را پیدا نمی کند او نمیتواند دریابد که طرح واره ای که او را به فعالیت و تحرک واداشته، از اساس نادرست است وی به این ترتیب وارد چرخه باطلی میشود که خارج شدن ازآن جز با کمک مشاور امکان ندارد. طرح واره افراد به دلیل ادامه یافتن رفتار های نادرست تداوم می یابد. (پیروان،۱۳۹۲)

طرح واره درمانی

طرح واره درمانی یا درمان مبتنی بر طرح واره یک درمان ابتکاری و تلفیقی است که توسط یانگ و همکاران(۱۹۹۹و۱۹۹۰) مبتنی بر درمان ها و مفهوم های سنتی درمان شناخت – رفتاری پی ریزی شده است. این روش درمانی ، مولفه هایی از رویکردهای مختلف از جمله نظریه های شناختی – رفتاری، دلبستگی، رابطه های شی، سازنده گرایی و روان تحلیلی را در بر گرفته است. در واقع طرح واره درمانی این مولفه ها را در قالب یک مدل مفهومی و درمانی با یکدیگر یکپارچه ساخته است. از نظر یانگ که بحث تغییر و نافعال سازی طرح واره های ناسازگار اولیه را مطرح می کند، طرح واره های ناسازگار اولیه قدیمی ترین مولفه های شناختی محسوب می شوند و حتی گاهی اوقات قبل از آنکه کودک زبان را بیاموزد شکل میگیرد( طرح واره های بیش کلامی) و اغلب نفوذ خود را بر سیستم پردازش اطلاعات در خرده آستانه اعمال می کنند.

پردازش طرح واره به راحتی و بدون اینکه نیازمند توجه از سوی فرد باشد صورت میگیرد و حالتی خودآیند دارند